Statement | Sta nu op voor onze burgerrechten en bescherm de rechtsstaat | Stop de WTMO en de WBVOO
Burgers in Nederland hebben het recht om zich te verenigen en op te komen voor hun belang of de belangen van anderen – uit hun gemeenschap, regio, landelijk of internationaal. Deze vrijheid van vereniging – een belangrijke bouwsteen van een sterke Nederlandse democratie – staat steeds meer onder druk. In de komende weken bespreken de Eerste en de Tweede Kamer twee nieuwe wetten: de Wet Transparantie Maatschappelijke Organisaties (WTMO) en de Wet bestuurlijk verbod ondermijnen organisaties (WBVOO) die onze fundamentele grondrechten dreigen te beperken.
Belang van maatschappelijke betrokkenheid
Dankzij de vrijheid van vereniging hebben we in Nederland een levendige democratie met een hoog percentage inwoners (49%, CBS 2023), die zich als vrijwilliger kan inzetten voor één van de ruim 45.000 (CBS, 2024) stichtingen en verenigingen die wij hebben in Nederland. Denk bijvoorbeeld aan de buurtvereniging die zich inzet voor kwetsbare groepen, een burgercollectief dat actie voert voor meer inspraak in hun gemeente, of een organisatie die discriminatie in de samenleving blootlegt en bestrijdt. Door ons te organiseren kunnen we krachten bundelen, nog meer betrokken burgers bereiken, en uiteindelijke en echte verandering teweegbrengen. Dankzij deze organisaties kunnen burgers zich op heel veel verschillende manieren inzetten voor de samenleving en worden groepen – die anders over het hoofd worden gezien – gehoord.
Waarom WTMO en WBVOO?
Nieuwe wetgeving zoals de WTMO en de WBVOO dreigen deze fundamentele grondrechten te beperken. De wetten ontstonden uit een idee van het tegengaan van georganiseerde misdaad en ongewenste buitenlandse beïnvloeding in de Nederlandse democratie. Echter, in de woorden van de Raad van State over WTMO:
” … beperkingen van rechten en vrijheden door de overheid – ook wanneer dit gebeurt met het oog op het beschermen van de democratische rechtsstaat – nauwkeurig dienen te worden afgewogen. De te nemen maatregelen moeten immers niet zelf de rechtsstaat ondermijnen. ”
Als een organisatie die in Nederland en wereldwijd opkomt voor mensenrechten en de democratie, ziet het Nederland Helsinki Comité hoe in veel landen waar we werken zulke wetten gebruikt worden als middel om kritische maatschappelijke organisaties en bewegingen de mond te snoeren. Een bekend voorbeeld zijn de ontwikkelingen in Hongarije – ontwikkelingen waartegen Nederland zich in het buitenland consequent verzet.
Maatschappelijke organisaties uit Hongarije waarschuwen al jaren tegen de meer en minder subtiele wetswijzigingen, die ingezet worden om zogenaamde ongewenste beïnvloeding tegen te gaan. Wat wij en zij in de praktijk zien is dat er vaak geen bewijs geleverd wordt voor de noodzaak en de effectiviteit van nieuwe regelgeving. Integendeel, ze bevatten meestal vage begrippen die selectief worden toegepast en discriminerend werken. Dit resulteert juist in een belemmering van die organisaties die zich inzetten voor de rechtsstaat en democratische waarden. Nieuwe maatregelen, uitsluitend toegespitst op maatschappelijke organisaties, zijn vaak de eerste stap op een hellend vlak naar inperking van kritische stemmen.
Situatie in Nederland
Dit gebeurt nu ook in Nederland. In de komende weken bespreekt de WTMO en de WBVOO. Beide wetten zijn kritisch beoordeeld door de Raad van State door het bevatten van ingrijpende inperkingen van burgerlijke vrijheden zonder gedegen verantwoording van hun effectiviteit, noodzaak en proportionaliteit. Door vage begripsbepalingen en weinig juridische waarborgen kan de WTMO leiden tot stigmatisering van organisaties en verenigingen en een arbitraire inzet van de wetgeving. De WBVOO geeft de Minister van Justitie (een politieke functie) de mogelijkheid om zonder tussenkomst van een rechter een ‘ondermijnende’ organisatie te verbieden. Hierdoor ontstaat het risico op willekeur en politieke beïnvloeding bij het verbieden van organisaties.
De overheid heeft al een ruim aanbod aan bevoegdheden om ongewenste buitenlandse beïnvloeding of ondermijning van de openbare orde tegen te gaan via o.a. het OM, de AIVD, Belastingdienst, en lokaal via de veiligheidsdriehoek. Stichtingen en verenigingen houden zich al aan transparantievereisten, terwijl de regeldruk toeneemt.
Stop de WTMO en WBVOO
Wetten die alleen gericht zijn op maatschappelijke organisaties werken stigmatiserend en ondermijnen samenwerking tussen actieve burgers. Ze negeren de belangrijke rol van stichtingen en verenigingen in de Nederlandse samenleving. Als deze wetten worden ingevoerd, zullen ze het werk van meer dan 45.000 maatschappelijke organisaties bemoeilijken en kunnen mensen ontmoedigd worden om zich te verenigen en hun stem te laten horen. Dit schaadt een divers maatschappelijk debat en tast de democratische kernwaarden aan.
In een tijd van wereldwijde democratische achteruitgang moeten we waakzaam zijn om niet in de valkuilen van snelle oplossingen en de roep om repressiever beleid te trappen en met een kanon op een mug te gaan schieten. Wetgeving zoals de WTMO en WBVOO zullen een averechts effect hebben. We moeten voorkomen dat we juist die krachten ondermijnen die de Nederlandse democratie versterken en zorgen dat we niet gaan tarten aan onze burgerlijke vrijheden en roepen de Kamerleden op: stop de WTMO en de WBVOO.
Eerder ingezonden brieven en reacties
